Цунами асуйг хэрхэн урьдчилан мэдэх вэ?

Манай гараг дээр болсон 1052 цунамиг түүхчид эх сурвалжид тэмдэглэн үлджээ. Хамгийн сүүлийн цунами 2006 оны 6 сарын 7 өдөр Ява арлын баруун өмнөд эрэг орчимд болсон юм. Энэ цунами үүсэх болсон шалтгаан нь Энэтхэгийн далайд акарта хотоос 360 км алсад газар хөдлөлт болсонтой холбоотой юм. Тухайн үед 7,7 баллын хүчтэй газар хөдлөлт болжээ. Энэ үед 5-6 метрийн өндөр далайн давалгаа үүссэн байна. Үүнээс өмнө 2005 оны 12 сарын сүүлээр бас л Энэтхэгийн далайн эрэг орчмын орнуудад цунами болж дэлхийн 30 орчим улс энэ байгалийн гамшигт өртөж байсан. Цунами гэж юу вэ?
Газрын гүнд болж байгаа үзэгдэл далайн усны урсгалд үзүүлж байгаа нөлөөг цунами гэж нэрлэдэг байна. 2004 оны 12 сарын 26, 2005 оны 3 сарын 29, 2006 оны 6 сарын 7 өдрүүдэд Энэтхэгийн далайн бүс нутагт болсон цунамигийн гол эх үүсвэр нь энэтхэгийн далайн гүнд болж байгаа хөрсний гулгалт, газар хөдлөлт юм гэдэг дүгнэлтийг эрдэмтэд хийж байна. 2004 оны 12 сарын 26 өдөр Энэтхэгийн далайн Андамандын арлын орчимд болсон газар хөдлөлтөөс болж үүссэн асар их хэмжээний хохирол учируулсан цунамигийн дараа мэргэжлийн хүмүүс цунамигийн талаарх байр сууриа эргэж харах болжээ. Учир нь сүүлийн 100-150 жилд тэмдэглэгдэн үлдсэн цунамигийн талаарх мэдээллийг нэгтгэн шинэ цунами үүсвэл хэр хэмжээний гамшиг хохирол учируулах магадлалтай вэ гэдэгийг таамагладаг байжээ. 2004 оны 12 сарын 26-аас өмнө эрдэмтэд Андамандын арлын бүс нутагт цунами үүссэн ч их хэмжээний хохирол гарахгүй гэж мэдэгдэж байв. Хамгийн аюул багатай гэж үзэж байсан бүс нутагт маш догшин цунами үүссэн нь эрдэмтэдийг байр сууриа өөрчлөхөд хүргэсэн байна. Бодит үнэлгээ хийхэд түүхэн баримтууд хангалттай биш гэдэг нь ийнхүү батлагдав. Сансрын GPS системийн тусламжтайгаар далайн давалгаа, далайн урсгалыг шинжлэн судлах хэрэгтэйг эрдэмтэд ойлгожээ. Одоо манай гараг дээр газар хөдлөлтийн дараа цунами үүсэж болзошгүй эгзэгтэй газрууд хэд хэд байна. Тэдний нэг нь Калифорнигийн хойд хэсгийн Кафкади гэдэг газар хөдлөлтийн идэвхитэй бүс юм. Хэрэв тэнд газар хөдлөлт болох юм бол цунами үүсэх магадлал өндөр юм. Түүнчлэн ОХУ-ын Курилын арлууд ажээ. Тэнд сүүлийн 150 жилийн турш газар хөдлөлийн идэвхижилт ажиглагдаад байгаа юм. Цунами хэзээ үүсэхийг урьдчилан таамаглах эрдэмтэдийн өмнө тулгараад байгаа чухал асуудал юм. Далайн гүнд хэмжигч багаж суурилуулж цунами үүсэх магадлалыг урьдчилан таамаглах судалгааны ажлыг 1950 оны дундуур Орос, Америкийн эрдэмтэд нэгэн зэрэг, гэхдээ тус тусдаа хийж байсан юм. 1981 онд Оросын эрдэмтэд цунами болох гэж байгааг урьдчилан таамаглан хэлж чадсан байна. Тухайн үед далайн гүнд болсон газар хөдлөлтийн дараа 40 минутын дараа Кунашир аралд цунами болно гэж Оросын эрдэмтэд мэдэгдэж байсан нь яг зөв байжээ.